Zachówek

Prawidłowa nazwa roszczenie o zachówek to zachowek. Kwestie związane z zachowkiem zostały uregulowane w art. 991 Kodeksu cywilnego, zgodnie z jego treścią zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

Prawidłowa nazwa roszczenie o zachówek to zachowek. Kwestie związane z zachowkiem zostały uregulowane w art. 991 Kodeksu cywilnego, zgodnie z jego treścią zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

 

Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

 

Uprawnienie do zachowku oparte jest na istnieniu bliskiej więzi rodzinnej między spadkodawcą a uprawnionym. Dlatego ustawa zakreśla krąg uprawnionych podmiotów stosunkowo wąsko. Zgodnie z art. 991 § 1 są to jedynie zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy. Powstanie uprawnienia do zachowku jest przy tym uzależnione od tego, aby w konkretnym stanie faktycznym osoby te były powołane do spadku z ustawy. Oznacza to, że w sytuacji, gdy spadkodawca pozostawił małżonka i dwoje dzieci, tylko te podmioty nabędą prawo do zachowku. Nie uzyskają go rodzice spadkodawcy, gdyż nie dochodzą oni do dziedziczenia (por. art. 931 ).

 

Zgodnie z ogólnymi regułami nie dochodzą do dziedziczenia osoby, które zostały uznane za niegodnych ( art. 928 § 2 ) (w orz. z 30 stycznia 1998 r., I CKN 448/97 , LexPolonica , nr 1543335, Sąd Najwyższy dopuścił możliwość uznania za niegodnego uprawnionego do zachowku), a także małżonek wyłączony od dziedziczenia w trybie art. 940 oraz małżonek, w stosunku do którego orzeczono separację ( art. 935 1 ); wydziedziczone przez spadkodawcę w testamencie ( art. 1008 ); osoby, które odrzuciły spadek ( art. 1020 ), oraz takie, które zawarły umowę o zrzeczeniu się dziedziczenia ( art. 1049 § 2 ). W takich sytuacjach, zgodnie z ustawą, dochodzą do dziedziczenia zstępni niegodnego, wydziedziczonego, osoby, która odrzuciła spadek, a gdy chodzi o zrzekającego się dziedziczenia, zstępni tacy dochodzą do dziedziczenia jedynie wówczas, gdy z umowy wynika, że zrzeczenie się ich nie obejmuje (art. 1049 § 1). Osoby takie zatem stają się uprawnionymi do zachowku. Uprawnienie zstępnych wydziedziczonego wynika wyraźnie z art. 1011 .

 

Uprawnionymi do zachowku są także osoby, które zostały powołane do spadku, jeżeli nie uzyskały one w wyniku tego powołania należnego im zachowku w całości; przysługuje im roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do jego uzupełnienia. Jeżeli zaś uzyskały należny im zachowek w całości, to fakt należenia do kręgu uprawnionych z tego tytułu rodzi określone konsekwencje prawne (por. art. 998 i 999 ).

 

Jako zasadę ustawa przyjmuje, że wysokość należnego uprawnionemu zachowku odpowiada połowie wartości udziału, który przypadałby mu przy dziedziczeniu ustawowym. Odstępstwo od tej zasady przewidziane zostało dla małoletnich zstępnych oraz dla osób trwale niezdolnych do pracy. Te kategorie uprawnionych są traktowane w sposób uprzywilejowany i ich zachowek wynosi dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który otrzymaliby przy dziedziczeniu ustawowym.

 

Art. 991 § 1 nie wskazuje, w jakiej chwili ma istnieć niezdolność do pracy lub małoletniość uprawnionego z tytułu zachowku. Biorąc jednak pod uwagę fakt, że roszczenie o zachowek powstaje w chwili otwarcia spadku, ta chwila powinna też decydować o wysokości zachowku – jedna druga czy dwie trzecie (por. orz. SN z 19 listopada 1948 r., Wa C. 219/48, PiP 1949, nr 11, s. 126). Przyjęcie jakiejkolwiek innej chwili (orzekania o obowiązku zapłaty, wystąpienia z żądaniem zapłaty) stwarzałoby niebezpieczeństwo przypadkowości i dowolności (tak J. Pietrzykowski, w: Kodeks cywilny…, s. 1909). Ponadto bez wskazań ustawy w tym zakresie trudno byłoby dokonywać wyboru innego momentu niż chwila otwarcia spadku, która decyduje w zasadzie o kręgu podmiotów uprawnionych do zachowku.

 

Jeżeli macie Państwo jakiekolwiek pytania dotyczące zachowku lub przygotowania pisma procesowego z tym związanego zapraszam do skorzystania z naszych usług, poprzez wypełnienie formularza znajdującego się po prawej stronie.